فهرست مطالب

فصل اول ۳

کلیات ۳

مقدمه: ۴

بیان مسئله: ۷

اهداف تحقیق: ۱۲

روش تحقیق: ۱۳

مفهوم حاشیه نشینی: ۱۴

تفاوت حاشیه نشینی و زاغه نشینیک ۱۵

تهدیدات: ۱۶

تاریخچه  و روند حاشیه نشینی در جهان: ۱۸

فصل دوم ۲۸

گسترش شهرها ۲۹

تفاوت حاشیه نشینی در غرب و کشورهای جهان سوم ۳۰

نحوه سکونت حاشیه نشینان ۳۲

مهاجرت و حاشیه نشینی ۳۸

علل مهاجرت: ۳۹

فقر و حاشینه نشینی ۳۹

فرهنگ فقر (اسکارلوئیز) ۳۹

جدائی گزینی فضایی: ۴۲

فصل سوم ۴۴

روند حاشیه نشینی درایران ۴۴

تحلیلی از حاشیه نشینی درایران ۴۵

روند حاشیه نشینی درایران ۵۳

تاریخچه حاشیه نشینی در ایرانک ۵۴

انواع مساکن نابهنجار: ۵۹

وضعیت خاص مهاجرت به تهران پس از انقلاب ۶۷

مهاجرت نیمه مستقیم: ۱۲۷

نتیجه گیری: ۱۳۹

منابع ۱۴۲

فصل اول

کلیات

مقدمه:

جمعیت انبوهی که در شهرها ، شهرکها و آبادیهای اطراف تهران و مناطق فقیرنشین داخل تهران زندگی می کنند وبا رشد بی رویه ای افزایش می یابد، درواقع اغلب همان کسانی هستند که درمفابله با محدودیتهای پیش گفته، عدم توانایی مالی در تهیه مسکن درداخل محدوده شهر تهران یا مشکلات دیگر در محل سکونت فبلی، مسکن خود را به خارج از محدوده یا مناطق حاشیه ای داخل شهر منتقل کرده اند و در عمل باید جزء جمعیت شهر تهران به شمار آیند.

چرا که هیچ یک از این محلات، آبادیها، شهرکها و حتی شهرهایی که جمعیت آنها به سرععت رشد می کنند مانندمحله های فقیر نشین داخل شهر جاذبه ای جز مجاورت با شهر تهران ندارند که البته وجود رفاه نسبی، تفریح و سرگرمی برای مردم بویژه برای جوانان از عوامل مهم جذب کننده در شهرهای بزرگی چون تهران بوده است.

افزایش جمعیت شهر تهران و به همراه آن گسترش فیزیکی شهر واضافه شدن فواصل شهری، ارائه خدمات را مشکل و گران گرده و مسائلی نظیر کمبود، گرانی، نامناسب و غیر بهداشتی و بالاخره فرسوده، بودن مسکن ، کمبود آب وبرق، تلفن، کمبود فضای سبز ، آلودگی و ترافیک . کمبود فضای آموزشی، کمبود امکانات پزشکی و دهها مشکل دیگر را به وجود آورده است.

باید خاطرنشان کرد که افزایش جمعیت در خارج از محدوده خدماتی که به طور مستقیم و درموارد غیر مستقیم از خدمات شهری استفاده می کنند باعث شده این مشکلات از عمق و وسعت بیشتری برخوردار گردیده و مشکل جدیدی را در زندگی شهری بوجود بیاورد که ما از آن تحت عنوان حاشیه نشینی  نام می  بریم.

افرادی که د راین مناطق ساکن می شوند کسانی هستند که توانایی تهیه مسکن درمناطق دیگر شهر که از امکانات و خدمات نسبتاً بیشتری برخوردار هستند را ندارند.

اغلب ساکنان این مناطق را شهر نشینان یا روستائیان مهاجر فقیری تشکیل می‌‌دهند که جهت تأمین هزینه های زندگی در داخل شهر مشغول به کار بوده و برای رسیدن به محل کار باید هر روز مسافت زیادی را طی کنند. بنابر این رفت و آمد و هزینه های آن از مسائلی است که برای این افراد از اهمیت خاصی برخوردار است.

کمبود آب و فقدان سیستم آبرسانی مناسب نیز از مشکلات دیگری است که اهالی این مناطق با آنان روبه رو هستند به نحوی که در بعضی از این مناطق، آنها مجبود به خرید آب از تانکرهای حامل آب می باشند.

فقدان سیستم جمع آوری زباله و شبکه فاضلاب و هزینه هایی که دفع زباله به همراه دارد موجب بروز آلودگی در این مناطق گردیده واین آلودگی و بیماریهای ناشی از آن به دلیل فقیرنشین بودن آین مناطق و عدم وجود حمایت های اجتماعی امکان تشدید ففر اقتصادی را فراهم می سازد.

تراکم جمعیت و نامناسب بودن مسکن فقر مالی و فرهنگی، فقدان تاسیسات و تسهیلات شهری از جمله مشکلاتی می باشند که ساکنین این مناطق را آنها روبرو هستند.

اگر از دیدگاه تئوریک به این موضوع نگریسته شود می توان مشاهده کرد که مشکلات ناشی از حاشیه نشینی دارای پیامدهای اجتماعی روانی به عنوان یک عامل مهم درحفظ نظم و ثبات اجتماعی مورد توجه قرار گرلفته و میزان گرایش به رفتار ضد اجتماعی که معمولاً انتظار می رود در ناطق حاشیه نشین از درجه بالائی برخوردار باشد وامکان رواج اخرافات اجتماعی و فرهنگی واقتصادی را در میان ساکنان این مناطق افزایش دهد بررسی می شود.

بیان مسئله:

در کشورهای در حال توسعه به علت رشد سریع جمعیت و عوامل گوناگون مانند عدم تقسیم مناسب امکانات شهری، مسئله مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به سوی شهرهای بزرگ یک امر عادیست. درایران نیز از این بعد به علت مسائل خاص جغرافیائی و دیگر مسائل شهرهای بزرگ خصوصاً شهری مانند تهران، دچار مشکل مهاجرت گردیده اند. د ررژیم گذشته در بیش از سه دهه، تهران چنان رشد یافت که با گذشته خود فاصله گرفت.

از سال ۱۳۵۶ و با شروع انقلاب و آشوبهای شهری و بعد از آن ، چنگ تحمیلی باعث گردید که افراد بیکار ساکن د ر روستاهای کوچک و بزرگ و شهرهای کوچک، جهت یافتن کار هر چند کاذب روانه شهرهای بزرگ بخصوص حاشیه تهران گردند.

این مهاجران به علت فقر اقتصاد ی و گرانی مسکن، قادر به خرید خانه در تهران نبودند، و در نتیجه به حاشیه های این شهر که در حال حاضر عمدتاً در حوزه حومه جنوب تهران قرار دارند. هجوم برده اند و به علت برخورد قاطع با این مهاجران و عدم برنامه ریزی جامع و مناطق، حریم تهران گسترش بی رویه‌ای یافته تا آنجا که روستاهای چند سال گذشته به شهرکهای بزرگ فاقد امکانات رفاهی، آموزشی، درمانی و … تبدیل گردیدند.

به طور نمونه می توان به جاده نظامی د رمسیر جاده ری- ورامین اشاره کرد که در سال ۱۳۵۶ فقط سه خانوار در آن زندگی می کردند ولی امروز دهها هزار نفر جمعیت دارد.

به طور کلی مجموعه روستاها و شهرکهای حوزه جنوب حومه تهران امروز با کمبود امکانات رفاهی از طرفی و رشد جمعیت مهاجر از طرف دیگر و همچنین رشد مجتمع های ساختمانی در بخشی از مناطق آن و عدم اعطای مجوز ساخت و ساز در برخی دیگر از مناطق آن، مسائل و مشکلاتی را به وجود آورده است که موجب نارضایتی مردم این مناطق شده است.

ذیلاً خلاصه مشکلاتی را روستاها و محله های خارج از محدوده شهری (محلهای حاشیه نشین) با آن مواجه اند عنوان می شود:

۱- مسکن:

کمبود مسکن در این نقاط مسئله ای حاد گشته است. عدم اجازه ساخت وساز از طرفی و رشد جمعیت که خصیصه ذاتی روستائیان مهاجر است از طرفی دیگر باعث ایجاد مشکلات و نابسامانیهائی درآن خانواده ها نهایتاً جامعه شده است.

۲- مشکلات شهری:

تشکیل این روستاها و شهرک ها در حریم شهر موجب شده تا در حوزه خدمات شهری قرار نگیرد و عدم خدمات رسانی و تامین امکانات مورد نیاز شهرکها و روستاهای واقع د رحریم باعث شده تا این محلمه ها همواره با مشکلات بهداشتی، آموزشی، خدماتی و … مواجه بوده که به نارضایتی ساکنان آن نیز منجر گردیده است.

فهرست مطالب

فصل اول ۳

کلیات ۳

مقدمه: ۴

بیان مسئله: ۷

اهداف تحقیق: ۱۲

روش تحقیق: ۱۳

مفهوم حاشیه نشینی: ۱۴

تفاوت حاشیه نشینی و زاغه نشینیک ۱۵

تهدیدات: ۱۶

تاریخچه  و روند حاشیه نشینی در جهان: ۱۸

فصل دوم ۲۸

گسترش شهرها ۲۹

تفاوت حاشیه نشینی در غرب و کشورهای جهان سوم ۳۰

نحوه سکونت حاشیه نشینان ۳۲

مهاجرت و حاشیه نشینی ۳۸

علل مهاجرت: ۳۹

فقر و حاشینه نشینی ۳۹

فرهنگ فقر (اسکارلوئیز) ۳۹

جدائی گزینی فضایی: ۴۲

فصل سوم ۴۴

روند حاشیه نشینی درایران ۴۴

تحلیلی از حاشیه نشینی درایران ۴۵

روند حاشیه نشینی درایران ۵۳

تاریخچه حاشیه نشینی در ایرانک ۵۴

انواع مساکن نابهنجار: ۵۹

وضعیت خاص مهاجرت به تهران پس از انقلاب ۶۷

سابقه و نحوه برخورد با پدیده حاشیه نشینی درتهران ۸۱

فصل چهارم ۸۴

تاریخچه شکل گیری تهران و تکامل آنک ۸۹

دیدگاه آقای دکتر منصور خلیلی عراقی: ۸۹

توسعه تهران از سال ۱۲۰۰ تا ۱۳۷۱ ه.شک ۹۴

دوران تحولات شهر نشینی درتهران ۹۵

گسترش فضایی شهر تهران و پیدایش شهرکهای اقماری: ۱۰۴

آغاز مرحله جدید وسیاست طرح توسعه تهران: ۱۱۳

مهاجرت مستقیم: ۱۲۷

مهاجرت نیمه مستقیم: ۱۲۷

نتیجه گیری: ۱۳۹

منابع ۱۴۲

فصل اول

کلیات

مقدمه:

جمعیت انبوهی که در شهرها ، شهرکها و آبادیهای اطراف تهران و مناطق فقیرنشین داخل تهران زندگی می کنند وبا رشد بی رویه ای افزایش می یابد، درواقع اغلب همان کسانی هستند که درمفابله با محدودیتهای پیش گفته، عدم توانایی مالی در تهیه مسکن درداخل محدوده شهر تهران یا مشکلات دیگر در محل سکونت فبلی، مسکن خود را به خارج از محدوده یا مناطق حاشیه ای داخل شهر منتقل کرده اند و در عمل باید جزء جمعیت شهر تهران به شمار آیند.

چرا که هیچ یک از این محلات، آبادیها، شهرکها و حتی شهرهایی که جمعیت آنها به سرععت رشد می کنند مانندمحله های فقیر نشین داخل شهر جاذبه ای جز مجاورت با شهر تهران ندارند که البته وجود رفاه نسبی، تفریح و سرگرمی برای مردم بویژه برای جوانان از عوامل مهم جذب کننده در شهرهای بزرگی چون تهران بوده است.

افزایش جمعیت شهر تهران و به همراه آن گسترش فیزیکی شهر واضافه شدن فواصل شهری، ارائه خدمات را مشکل و گران گرده و مسائلی نظیر کمبود، گرانی، نامناسب و غیر بهداشتی و بالاخره فرسوده، بودن مسکن ، کمبود آب وبرق، تلفن، کمبود فضای سبز ، آلودگی و ترافیک . کمبود فضای آموزشی، کمبود امکانات پزشکی و دهها مشکل دیگر را به وجود آورده است.

باید خاطرنشان کرد که افزایش جمعیت در خارج از محدوده خدماتی که به طور مستقیم و درموارد غیر مستقیم از خدمات شهری استفاده می کنند باعث شده این مشکلات از عمق و وسعت بیشتری برخوردار گردیده و مشکل جدیدی را در زندگی شهری بوجود بیاورد که ما از آن تحت عنوان حاشیه نشینی  نام می  بریم.

افرادی که د راین مناطق ساکن می شوند کسانی هستند که توانایی تهیه مسکن درمناطق دیگر شهر که از امکانات و خدمات نسبتاً بیشتری برخوردار هستند را ندارند.

اغلب ساکنان این مناطق را شهر نشینان یا روستائیان مهاجر فقیری تشکیل می‌‌دهند که جهت تأمین هزینه های زندگی در داخل شهر مشغول به کار بوده و برای رسیدن به محل کار باید هر روز مسافت زیادی را طی کنند. بنابر این رفت و آمد و هزینه های آن از مسائلی است که برای این افراد از اهمیت خاصی برخوردار است.

کمبود آب و فقدان سیستم آبرسانی مناسب نیز از مشکلات دیگری است که اهالی این مناطق با آنان روبه رو هستند به نحوی که در بعضی از این مناطق، آنها مجبود به خرید آب از تانکرهای حامل آب می باشند.

فقدان سیستم جمع آوری زباله و شبکه فاضلاب و هزینه هایی که دفع زباله به همراه دارد موجب بروز آلودگی در این مناطق گردیده واین آلودگی و بیماریهای ناشی از آن به دلیل فقیرنشین بودن آین مناطق و عدم وجود حمایت های اجتماعی امکان تشدید ففر اقتصادی را فراهم می سازد.

تراکم جمعیت و نامناسب بودن مسکن فقر مالی و فرهنگی، فقدان تاسیسات و تسهیلات شهری از جمله مشکلاتی می باشند که ساکنین این مناطق را آنها روبرو هستند.

اگر از دیدگاه تئوریک به این موضوع نگریسته شود می توان مشاهده کرد که مشکلات ناشی از حاشیه نشینی دارای پیامدهای اجتماعی روانی به عنوان یک عامل مهم درحفظ نظم و ثبات اجتماعی مورد توجه قرار گرلفته و میزان گرایش به رفتار ضد اجتماعی که معمولاً انتظار می رود در ناطق حاشیه نشین از درجه بالائی برخوردار باشد وامکان رواج اخرافات اجتماعی و فرهنگی واقتصادی را در میان ساکنان این مناطق افزایش دهد بررسی می شود.

بیان مسئله:

در کشورهای در حال توسعه به علت رشد سریع جمعیت و عوامل گوناگون مانند عدم تقسیم مناسب امکانات شهری، مسئله مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به سوی شهرهای بزرگ یک امر عادیست. درایران نیز از این بعد به علت مسائل خاص جغرافیائی و دیگر مسائل شهرهای بزرگ خصوصاً شهری مانند تهران، دچار مشکل مهاجرت گردیده اند. د ررژیم گذشته در بیش از سه دهه، تهران چنان رشد یافت که با گذشته خود فاصله گرفت.

از سال ۱۳۵۶ و با شروع انقلاب و آشوبهای شهری و بعد از آن ، چنگ تحمیلی باعث گردید که افراد بیکار ساکن د ر روستاهای کوچک و بزرگ و شهرهای کوچک، جهت یافتن کار هر چند کاذب روانه شهرهای بزرگ بخصوص حاشیه تهران گردند.

این مهاجران به علت فقر اقتصاد ی و گرانی مسکن، قادر به خرید خانه در تهران نبودند، و در نتیجه به حاشیه های این شهر که در حال حاضر عمدتاً در حوزه حومه جنوب تهران قرار دارند. هجوم برده اند و به علت برخورد قاطع با این مهاجران و عدم برنامه ریزی جامع و مناطق، حریم تهران گسترش بی رویه‌ای یافته تا آنجا که روستاهای چند سال گذشته به شهرکهای بزرگ فاقد امکانات رفاهی، آموزشی، درمانی و … تبدیل گردیدند.

به طور نمونه می توان به جاده نظامی د رمسیر جاده ری- ورامین اشاره کرد که در سال ۱۳۵۶ فقط سه خانوار در آن زندگی می کردند ولی امروز دهها هزار نفر جمعیت دارد.

به طور کلی مجموعه روستاها و شهرکهای حوزه جنوب حومه تهران امروز با کمبود امکانات رفاهی از طرفی و رشد جمعیت مهاجر از طرف دیگر و همچنین رشد مجتمع های ساختمانی در بخشی از مناطق آن و عدم اعطای مجوز ساخت و ساز در برخی دیگر از مناطق آن، مسائل و مشکلاتی را به وجود آورده است که موجب نارضایتی مردم این مناطق شده است.

ذیلاً خلاصه مشکلاتی را روستاها و محله های خارج از محدوده شهری (محلهای حاشیه نشین) با آن مواجه اند عنوان می شود:

۱- مسکن:

کمبود مسکن در این نقاط مسئله ای حاد گشته است. عدم اجازه ساخت وساز از طرفی و رشد جمعیت که خصیصه ذاتی روستائیان مهاجر است از طرفی دیگر باعث ایجاد مشکلات و نابسامانیهائی درآن خانواده ها نهایتاً جامعه شده است.

۲- مشکلات شهری:

تشکیل این روستاها و شهرک ها در حریم شهر موجب شده تا در حوزه خدمات شهری قرار نگیرد و عدم خدمات رسانی و تامین امکانات مورد نیاز شهرکها و روستاهای واقع د رحریم باعث شده تا این محلمه ها همواره با مشکلات بهداشتی، آموزشی، خدماتی و … مواجه بوده که به نارضایتی ساکنان آن نیز منجر گردیده است.